ایرنابازار- ابوالفضل بیهقی در میان سال های ۳۸۵ تا ۴۷۰ هجری قمری روزگار گذراند. او از برجسته‌ترین نویسندگان و مورخان دوران غزنوی است که یکی از شاهکارهای ادب فارسی به نام تاریخ بیهقی را خلق کرد.
این نویسنده پرآوازه در بیهق(سبزوار امروزی) دیده به جهان گشود و دوران کودکی و نوجوانی خود را در آن ناحیه سپری کرد، سپس برای ادامه تحصیل به مراکز علمی نیشابور و بخارا رفت. بیهقی از جوانی به تحصیل علم و ادب پرداخت و به‌ویژه در زمینه تاریخ‌نگاری، ادبیات و زبان عربی مهارت یافت. بعد از آن به دربار غزنویان راه یافت. بیهقی بیشتر دوران زندگی خود را در خدمت دیوان غزنویان گذراند و تا زمان پادشاهی مسعود غزنوی به عنوان دبیر مشغول به کار بود. وی در دستگاه اداری غزنویان به دلیل دقت، امانت‌داری و توانایی‌های ادبی‌اش شناخته می شد. در این دوره بود که او نگارش تاریخ بیهقی را آغاز کرد.
تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی به طور خاص به شرح رویدادهای سیاسی و اجتماعی دوران سلطنت مسعود غزنوی می‌پردازد. در ابتدا، تاریخ بیهقی شامل ۳۰ جلد بوده که متأسفانه تنها بخشی از آن تا امروز باقی مانده است. این اثر به شرح دقیق و مستند وقایع تاریخی می‌پردازد و تنها به بیان رخدادها نمی‌پردازد، بلکه تحلیل‌های خود را نیز ارائه می‌دهد و گاهی به تفکر فلسفی درباره طبیعت قدرت و سیاست وارد می‌شود.
تاریخ بیهقی به بررسی موضوعاتی همچون جنگ‌ها، سیاست‌های داخلی و خارجی غزنویان، شخصیت‌های مهم تاریخی و تحولات اجتماعی می‌پردازد. بیهقی همچنین به توصیف فرهنگ و آداب و رسوم آن زمان توجه خاصی دارد.
سبک نگارش بیهقی از دیگر مورخان و نویسندگان زمان خود متمایز است. او از زبانی فاخر و در عین حال ساده استفاده می‌کند و توانسته است ترکیبی از فصاحت و سادگی را در نوشته‌های خود ارائه دهد. همچنین در روایت تاریخ دقت زیادی به خرج داده و از بیان شایعات یا گزارش‌های نادرست خودداری کرده است. بیهقی معتقد بود که وظیفه تاریخ‌نویس امانت‌داری است و باید حقیقت را بدون هیچ‌گونه تحریفی به نسل‌های آینده منتقل کند.
بیهقی به عنوان دبیر دربار غزنویان به منابع رسمی و اسناد دیوانی دسترسی داشت. علاوه بر این، او از گزارش‌های شفاهی افرادی که خود در وقایع حضور داشته‌اند، نیز بهره‌برداری کرده است.
این ویژگی به تاریخ بیهقی اعتباری خاص می‌بخشد و آن را به یکی از معتبرترین منابع تاریخی تبدیل کرده است. سبک نگارش بیهقی، نثری فنی و دقیق دارد و این نویسنده توانسته است با زبان ساده و قابل فهم، تاریخ را به‌گونه‌ای زیبا روایت کند. همچنین استفاده از جملات بلند و توصیفات دقیق از ویژگی‌های بارز نثر بیهقی به شمار می رود.
تاریخ بیهقی از نظر ادبی به دلیل نثر فاخر و نگارش دقیق، همواره به عنوان یکی از نمونه‌های برجسته ادبیات فارسی مورد توجه بوده است. بیهقی با دقت در روایت تاریخ و استفاده از زبانی متعادل، توانسته اثری ماندگار و تاثیرگذار خلق کند. در واقع تاریخ بیهقی به عنوان یکی از پایه‌های تاریخ‌نگاری فارسی شناخته می‌شود و بسیاری از مورخان بعدی تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند. دقت و تحلیل‌های بیهقی به پژوهشگران تاریخ کمک شایانی کرده است.
برخی پژوهشگران در سال های گذشته تاریخ بیهقی را با شرح و توضیح واژه ها و جملات به صورت گزیده به چاپ رسانده اند. تاریخ بیهقی موجود نخستین بار در ۱۸۶۲ میلادی در کلکته به تصحیح مورلی و به اهتمام ناسولیز چاپ شد. ویژگی‌هایی در خود متن تاریخ بیهقی وجود دارد که این متن را نسبت به دیگر متون کهن برتری می‌دهد. بعضی از این ویژگی‌ها دلایل زبانی یا ادبی دارند. نگرش اخلاقی و حرفه‌ای بیهقی در نگارش تاریخ، خالق بعضی دیگر از ویژگی‌هاست.
باید در نظر داشت تاریخ بیهقی در زمره آثاری محسوب می شود که نویسنده، خود در وقایع تاریخی حاضر بوده است، به همین دلیل بیهقی نمی توانسته به طور کامل بی‌طرف بوده باشد اما با این وجود کوشیده است در نگارش آن بی‌طرفانه عمل کند. این مورخ به شیوه منشیانه گری توانست رویدادهای داخلی، حوادث دربار و سلسله پادشاهی غزنویان را با انصاف و به دور از قضاوت نگارش کند.
در دانشگاه های ادبیات آمریکا در شهرهای میشیگان، واشنگتن و موسسه مطالعات شرق شناسی دانشکده میسوری توجه و عنایت زیادی به پژوهش شناسی در زمینه تاریخ بیهقی و کلیله و دمنه شده است. همچنین در کشورهای فرانسه و انگلیس در دانشگاه کمبریج در رشته زبان های خارجی اهمیت خاصی به امر پژوهش شناسی در ارتباط با تاریخ بیهقی دارند و حتی نمایشنامه های آنها در برخی موارد از داستان های کلیله و دمنه و تاریخ بیهقی انتخاب و اجرا می شود.
بیهقی در اواخر عمر خود به علت تغییرات سیاسی و اجتماعی در دربار غزنویان، از موقعیت‌های خود دور شد و این موضوع بر روحیه و سلامت او تأثیر گذاشت. در زمان درگذشت بیهقی، تحولات سیاسی و نظامی بسیاری در منطقه در حال وقوع بود که باعث شده بود برخی از تاریخ‌نگاران به‌ویژه بیهقی، کمتر در کانون توجه قرار بگیرند.
ابوالفضل بیهقی تاریخ‌نگار بزرگ ایران در ۴۷۰ هجری قمری (۱۰۷۷ میلادی) درگذشت. جزییات مربوط به درگذشت او به‌طور دقیق مشخص نیست اما برخی منابع نشان می‌دهند که وی در بیهق، زادگاه خود، درگذشته است.
نظر شما